Gezond

Achtergrond

Olijfolie Manolakis is bijzonder gezond en ook nog eens heerlijk.

Arteriosclerose en coronaire hartaandoeningen (CHA) ontstaan door een combinatie van diverse factoren, waarvan er vele te beïnvloeden zijn. Voeding, in het bijzonder de inname van vetten, is nauw verbonden met de ontwikkeling van CHA.

De West- en Noord-Europese voeding is doorgaans rijk aan verzadigde vetzuren (VVZ) wat sterk gecorreleerd is met een hoog ziekte- en sterftecijfer in dit gebied ten gevolge van CHA. Dit in tegenstelling tot de Mediterrane landen, waar mensen een traditionele mediterrane voeding gebruiken waarbij de meeste voedingsvetten van olijfolie afkomstig zijn, en waar het ziektecijfer ten gevolge van CHA laag is.

Er zijn meer en meer bewijzen dat olijfolie een belangrijke rol speelt bij de preventie van CHA. Dit is toe te schrijven aan de heilzame werking van olijfolie op vetmetabolisme (voor meer details, zie de factsheet ‘de invloed van olijfolie op het vetmetabolisme’), op de bloeddruk, diabetes en stollingsmechanismen.

Olijfolie en hypertensie

Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat er een nauw verband bestaat tussen voeding en bloeddruk. Vegetariërs en mensen die een mediterrane voeding innemen, zijn geneigd meer olijfolie, graanproducten, groenten en fruit te gebruiken. Ze eten minder voedsel dat verzadigde vetzuren bevat zoals boter, zuivelproducten, kaas en vlees. Over het algemeen heeft deze bevolkingsgroep een lagere bloeddruk dan andere populaties.

Hoewel tot op heden nog niet exact is aangetoond welke factoren precies verantwoordelijk zijn voor de antihypertensieve effecten in de mediterrane voeding, suggereren studies dat het om een combinatie van gunstige factoren gaat die tot bloeddrukverlaging leiden (zie kader).

Gunstige factoren in de mediterrane voeding

• weinig verzadigde vetzuren (VVZ)

• veel enkelvoudig onverzadigde vetzuren (EOVVZ uit olijfolie)

• veel complexe koolhydraten en vezels

• veel nutriënten zoals kalium, calcium, magnesium en vitamines

• weinig zout

Een recente studie toont aan dat de toevoeging van olijfolie aan een voor de rest onveranderde voeding, een significant bloeddrukverlagend effect kan hebben – een effect dat uniek is voor de olijfolie, en niet enkel verband houdt met de EOVVZ waaraan olijfolie rijk is.

Olijfolie en diabetes

Bij de preventie en behandeling van niet-insuline-dependente diabetes mellitus (NIDDM) zijn voeding en het onder controle houden van het lichaamsgewicht uiterst belangrijk. In het verleden werd aan risico- en NIDDM-patiënten de raad gegeven de totale vetinname te beperken door minder verzadigd vet te gebruiken en de inname van complexe koolhydraten te verhogen.

Sommige onderzoekers hebben evenwel aangetoond dat een voeding rijk aan koolhydraten en arm aan vetten de triglyceridemie kunnen verergeren. Vandaar dat tegenwoordig NIDDM-patiënten een voeding rijk aan EOVVZ en weinig koolhydraten aanbevolen wordt. Een voeding rijk aan EOVVZ en arm aan VVZ blijkt een gunstige invloed op de serumlipiden te hebben en de glycemiecontrole, in vergelijking met een koolhydraatrijke voeding, te vergemakkelijken.

De typisch mediterrane voeding, die veel vezelrijke complexe koolhydraten en EOVVZ bevat en weinig VVZ, is daarom een ideale voeding voor diabetespatiënten. De totale vetinname kan dagelijks aangepast worden aan de individuele behoeften door de hoeveelheid olijfolie in de voeding aan te passen.

 
Olijfolie en Obesitas

Door de nadelige invloed op de vetsamenstelling in het bloed, op de bloeddruk en het verband met NIDDM, verhoogt zwaarlijvigheid ontegenzeggelijk het risico op cardiovasculaire aandoeningen.

Calorierijke, en daarom vetrijke voedingsmiddelen, worden als belangrijkste oorzaak van zwaarlijvigheid gezien. Daarom is de traditionele mediterrane voeding, die voornamelijk uit calorie-arme producten bestaat zoals graanproducten, groenten en fruit, aan te bevelen om zwaarlijvigheid te voorkomen – ondanks de relatief hoge hoeveelheid olijfolie. Epidemiologisch onderzoek toont aan dat overgewicht en Obesitas in de Mediterrane landen minder voorkomen.

Olijfolie en trombogene risicofactoren

Er zijn aanwijzingen dat een aantal stollingsfactoren door de voeding worden beïnvloed. Zo kon worden aangetoond dat de n-3 (omega-3) MOVVZ een gunstige invloed hebben op de functie van de bloedplaatjes, terwijl de effecten van de n-6 (omega-6) MOVVZ op het ontstaan van trombose nog steeds tegenstrijdig zijn. Hoewel het heilzame effect van de EOVVZ op het stollingsproces nog niet met zekerheid kan worden aangetoond, suggereren de meeste tromboseonderzoeken dat mediterrane voeding, met de hierboven aangehaalde voordelen, een goede preventie biedt tegen trombose.

Olijfolie en coronaire hartaandoeningen

Epidemiologische studies

De Zeven landenstudie, één van de belangrijkste studies ooit uitgevoerd die het verband tussen mediterrane voeding en coronaire hartaandoeningen (CHA) onderzocht, toonde aan dat er een direct verband bestaat tussen de consumptie van EOVVZ en de overlevingskansen na 15 jaar. Bijna 13.000 mannen (tussen 40-59 jaar oud) namen aan de studie deel. Uit de studie bleek dat het sterftecijfer door CHA tijdens de duur van het onderzoek (15 jaar) het laagst was in die landen waar de inname van EOVVZ hoog en de inname van VVZ laag was.

Deelnemende landen aan de Zeven landenstudie

• Italië

• Griekenland

• Joegoslavië (voormalig)

• Nederland

• Finland

• Verenigde Staten

• Japan

Opvallend waren de resultaten van het Griekse eiland Kreta, waar tijdens de periode van het onderzoek het laagste sterftecijfer ten gevolge van CHA genoteerd werd. De resultaten tonen duidelijk aan dat de cholesterolverlagende eigenschappen van oliezuur (rijkelijk aanwezig in olijfolie) in combinatie met andere heilzame eigenschappen van de mediterrane voeding, een belangrijke cardiovasculaire bescherming bieden.

Spijtig genoeg heeft ‘de Mediterraan’, sinds de aanvang van de Zeven landenstudie begin jaren 60, zijn voedingsgewoonten voortdurend gewijzigd waardoor de cardiovasculaire gezondheid in de regio is gedaald.

Uit onderzoek blijkt dat er meer dierlijk voedsel (vlees, melk, zuivelproducten) wordt gegeten, waarbij ook andere vetten dan olijfolie hun intrede doen. Deze veranderingen leidden tot een verhoging van een aantal cardiovasculaire risicofactoren zoals verhoogde cholesterolwaarden, meer zwaarlijvigheid en een hogere spreiding van hypertensie. Deze trend moet omgebogen worden door de traditionele voeding in de Mediterrane regio te behouden en te promoten.

Niettemin, ondanks de verhoogde inname van dierlijke producten, toont recent epidemiologisch onderzoek (1992-1994) aan dat de mediterrane voeding nog steeds uitgesproken voordelen biedt. De sterftecijfers als gevolg van CHA liggen nog steeds beduidend lager in de mediterrane streken in vergelijking tot West-Europa of de Verenigde Staten.

Interventiestudies

De meeste interventiestudies spitsen zich toe op de vermindering van de inname van verzadigd vet, een verhoogde koolhydrateninname, en/of een verhoogde inname van MOVVZ. De positieve resultaten uit deze studies bevestigen de noodzaak om de hoeveelheid verzadigd vet in de voeding te verminderen.

Tot op heden is er geen specifiek epidemiologisch onderzoek verricht op het effect van de EOVVZ bij de primaire preventie van CHA. Nochtans tonen talloze gecontroleerde voedingsonderzoeken aan dat een voeding rijk aan EOVVZ ontegenzeggelijk een verlaging van het totale serum- en LDL-cholesterolgehalte teweegbrengt, wat op zijn beurt het voorkomen van hartaandoeningen en het sterftecijfer vanwege CHA verlaagt.

Voedingsaanbevelingen

Ter preventie van CHA vaardigen vele nationale en internationale gezondheidsorganisaties voedingsaanbevelingen uit. Samengevat komen ze hier op neer:

• het totaal vet moet beperkt worden tot 30 % van de totale energie-inname

• de inname van VVZ moet beperkt worden tot minder dan 10 %

• de inname van niet MOVVZ mag niet meer dan 7-8 % van de energie bedragen

• EOVVZ moeten minimaal 15 % van de energie leveren

• voedingscholesterol moet beneden de 300 mg/dag liggen

• de inname van complexe koolhydraten en voedingsvezels moet verhoogd worden.

De traditionele mediterrane voeding slaagt er wonderwel in deze voedingsaanbevelingen in de dagelijkse praktijk toe te passen. De mediterrane voeding biedt een overvloed aan plantaardige producten (brood, granen, groenten en fruit) en een lage tot beperkte hoeveelheid van dierlijke producten. Belangrijk is dat olijfolie, dat een aanzienlijke hoeveelheid EOVVZ bevat, als voornaamste bron van vet wordt gebruikt.